1968 Türkiye’sinin izlerini dönemin romanlarında, dergilerinde ve tiyatro oyunlarında sürüyoruz. Türkiye’nin 68’i Denizlere Çıkan Sokaklar kitabının “Edebiyattan Gelenlerin Kaynağı: Romanlar, Dergiler, Yayınevleri” bölümüne birlikte göz atalım:
1968’in romanları
1968’de Yaşar Kemal’in ilk cildi 1955’te yayımlanan İnce Memed romanı Hürriyet gazetesinde tefrika edilmektedir. Dönemin topraksız köylülere de uzanan özgürlük mücadelesinde bu romanın derin bir izi bulunmaktadır. Ayfer Tunç, 1970’lerin yükselen kapitalizminin etkisinde gelişen şehir hayatından örnekler verirken, “kitap okuma alışkanlığı olan hemen herkes”in okunduğu iki roman olarak İnce Memed (1955) ile Devlet Ana’dan (1967) söz eder. Bu romanlara Orhan Kemal’in küçük burjuvazinin nasıl palazlandığını anlattığı Hanımın Çiftliği’ni (1961) veya Hasan İzzettin Dinamo’nun otobiyografik romanı Savaş ve Açlar’ı (1968) da ekleyebiliriz.
Dönemin öne çıkan diğer yapıtları arasında, Eşiktekiler (1961) romanı ve öykü kitapları Ahmet Beylerin Bedriye (1963), Başörtülüler (1964) ile bu dönemde sosyal gerçekçi bir yazar olarak işaretlenebilecek olan Afet Ilgaz’ın Toprak (1968) adlı öykü kitabı da bulunur. 1968’de Cevdet Kudret, Nâzım Hikmet’in 1950’den beri İnkılâp Kitabevi’nde bekleyen Kuvâyi Milliye’sini alır ve edisyon kritikli bir metin olarak Bilgi Yayınevi’nden yayımlar.
1968’in dergileri
Türkiye’de edebiyat dergileri, 1950’lerden itibaren dikkate değer bir okuryazar kitlesi edinmiştir. 1950’li yılların dergileri üzerine çalışan Aslı Uçar, 1950’lerde “Varlık dergisinin tirajı(nın) 7-8.000, Hisar ve Mavi’nin 2.000, Yeditepe’nin 500-1.500, Pazar Postası’nın ise 1.000 civarında” olduğunu belirtmektedir. 1960’ların liberal düşünce ortamını ve kültürel iklimini hazırlayan bu entelektüel zenginliktir.
Pazar Postası, Hisar, Mavi, Varlık, Yeditepe, A, Kaynak, Seçilmiş Hikayeler, Türk Dili, Yeni Ufuklar, Yenilik gibi dergiler farklı edebiyat anlayışlarının yansıtıldığı dergiler olsalar da edebiyattan yola çıkarak fikir tartışmaları yürütülen, politik teorilerin tartıldığı, herkes için ulaşılabilir mecralar sunarlar. Örneğin Yeditepe, 1970’lerde de genç yazarlara kapı açan, çeviri faaliyetlerine ve sanat eleştirilerine yer veren dergilerden biri olarak yayın hayatını sürdürmüştür. Yeditepe’de Fazıl Hüsnü Dağlarca, Melih Cevdet Anday, İlhan Berk, Fakir Baykurt, Bekir Yıldız, Hasan İzzettin Dinamo ve Samim Kocagöz gibi isimler göze çarpar.
1968’in yayınevleri, meslek örgütleri ve tiyatro bilinci
Yayınevleri ve sanat dernekleri etrafında bir araya gelen isimler de bu toplumsal ve politik hak arayışı ekseninin önemli bir parçasını oluştururlar. Derneklerde, yayınevlerinde öncü roller üstlenen isimlerin bazılarını dönemin politik ortamında da etkin figürler olarak görürüz. 1960’lı yılların sonunda Yeşilçam sineması sayıca yüksek bir film üretim seviyesine ulaşmıştır. Sinemaya gösterilen popüleri ilgi de dönemin kitlelere yönelik sanat anlayışı nedeniyle edebiyat kamusunun ilgisine mazhar olur.
Kaynak: Türkiye’nin 68’i: Denizlere Çıkan Sokaklar, Edebiyattan Gelenlerin Kaynağı: Romanlar, Dergiler, Yayınevleri (sayfa 621-641)
