Tiyatroya ve sinemaya adanmış bir hayat: Muhsin Ertuğrul

Çağdaş Türk tiyatrosunun ve Türk sinemasının kuruluş dönemlerine yepyeni ışıklar tutan, Modern Türk Tiyatrosunun öncüsü Muhsin Ertuğrul’u sevgi ve özlemle anıyoruz.

Bugün, ilk sesli ve renkli Türk filmi, ilk defa kadrosunda kadın oyunculara yer veren Türk filmi ve uluslararası alanda ödül alan ilk Türk filmini yapan, aynı zamanda Çağdaş Türk Tiyatrosu’nun temellerini atan, tiyatroda da sinemada da ilkleri yaşatan, tiyatro ve sinema oyuncusu, yönetmen, yapımcı, senarist ve sanat yönetmeni Muhsin Ertuğrul’un ölüm yıl dönümü.

Muhsin Ertuğrul’u vefatının 42. yılında, sizinle hayatından notları ve imza attığı başarıları paylaşarak anıyoruz.

Muhsin Ertuğrul, 28 Şubat 1892 yılında İstanbul’da doğdu.

Tiyatronun batılı anlamda kurucusu olarak kabul edilen Muhsin Ertuğrul, sinema alanına da önemli katkılar sağlayarak 1922-1939 yılları arasında Türkiye’de film yapan tek kişi oldu.

İlk tiyatro deneyimi; Burhanettin Tiyatrosu’nda Arthur Conan Doyle’un Sherlock Holmes oyununda ‘Bob’ rolüydü.

Ailesi, sahneye çıkmasına karşı çıktığı için baba evinden ayrıldı ve tiyatro eğitimi için 1911’de Paris’e gitti. Orada Comédie Française ve birçok Rus tiyatro topluluğunun oyununu izledi.

1912’de İstanbul’a dönünce yönetmen ve oyuncu olarak çalışmaya başladı. İlk kez Shakespeare’in Hamlet oyununu sahneye koydu ve Hamlet rolünü oynadı.

“Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları” topluluğunu kuran sanatçı, 1914’te Darülbedayi Osmani adıyla kurulan (daha sonra İstanbul Şehir Tiyatroları adını alacak olan kurum) müzik ve tiyatro okulunun kuruluş çalışmalarında yer aldı.

1921’de Türkiye’nin ilk özel film şirketi olan Kemal Film’in yerli film yapımına başlaması için yardımcı oldu.

1924-1925 tiyatro sezonunda tekrar kurduğu “Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları” adlı toplulukla Ferah Tiyatrosu’nda çeşitli oyunlar sahneledi. Türkiye’de ilk defa öğrenciler için indirimli matineler bu dönemde düzenlendi, tiyatro bilgisi veren ücretsiz broşürler dağıtıldı. Tiyatroda yerli yazarlara, takım oyunculuğuna, iş bölümüne önem verilen örnek bir çalışma düzeni gerçekleştirildi.

Muhsin Ertuğrul, 1928’de Türkiye’nin ikinci büyük yapım şirketi olan İpek Film’in kurulmasına öncülük etti. Muhsin Ertuğrul, bu şirkette ilk sesli Türk filmini çekti; “İstanbul Sokaklarında”.

1931’de belediyeye bağlı bir tiyatro meslek okulu açılmasına öncülük etti.

1935-1936 sezonunda İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda Türkiye’deki ilk düzenli çocuk oyunlarını başlattı.

1947’de Ankara’da Küçük Tiyatro, 1948’de Büyük Tiyatro’yu kurdu.

O yıllarda İstanbul Harbiye Açık Hava Tiyatrosu’nun açılmasını sağladı. Sanatçının vefatının ardından bu tiyatro, Şehir Tiyatroları tarafından değiştirilerek Harbiye Muhsin Ertuğrul Sahnesi adını aldı.

Muhsin Ertuğrul 1953 yılında ilk renkli Türk filmi olan “Halıcı Kız” filmini çekti.

1958-1966 yıllarında İstanbul Şehir Tiyatrosu’ndaki başyönetmenlik görevini sürdürdü.

1974 yılında 82 yaşındaki Muhsin Ertuğrul, Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmenliğine atandı. Semt tiyatrosu, öğle tiyatrosu, gezici tiyatro gibi çeşitli uygulamalarla yeni bir tiyatro seferberliği başlattı; Gültepe Tiyatrosu’nu ve Bayrampaşa Tiyatrosu’nu açtı (1974-75), Deneme Sahnesi’ni kurdurdu.

Türk sineması, ilk uluslararası ödülünü Muhsin Ertuğrul’un Nâzım Hikmet’le birlikte çektiği Leblebici Horhor Ağa adlı filmle kazandı. Film, 2. Venedik Film Festivali’nde Onur Madalyası ile ödüllendirildi.

Muhsin Ertuğrul ayrıca 1931’de Goethe Madalyası ile 1971’de Türkiye Cumhuriyeti Devlet Kültür Armağanı kazandı.

Muhsin Ertuğrul Ödülü, Afife Tiyatro Ödülleri kapsamında, 1997 yılından bu yana verilmekte olan özel ödüldür. Muhsin Ertuğrul anısına koyulan bu ödül, her sene yaşamı boyunca tiyatro dalında başarılı çizgisini sürdürmüş ya da tiyatro sanatına katkıda bulunmuş kişi açıklamasıyla veriliyor.

Çocuktum, yaşamımı tiyatroya adadım… Hem sevdiğim bir işte, bir sanat kolunda çalışmak için, hem de bu sanat dalının toplumun yüreğinde çiçekler açtıracağına inandığım için. Bu inanç o kadar derine kök saldı ki, yarın kıyamet kopacağını bilsem bugün ‘bir tiyatro daha açarım’ diyecek  ölçüde bir saplantı gibi. Saplantı sözcüğü abartılmış sayılmasın; tam anlamıyla yerinde. Çünkü, yeryüzünde tiyatronun bin bir derde deva olduğuna inandım bir kez. Bütün kötülüklerin, insanın insandan kopmasından, uzaklaşmasından; birbirlerinin sıcaklığını, sevgisini duyamadıklarından doğduğuna inanç getirdim bir kez. Artık, beni bu inançtan, bu kanıdan kurtaramazdı kimse. Onun için, bu yolu doğru yol belledim. İyiliğe, güzele, gerçeğe çıkaran yol…

Muhsin Ertuğrul’un oyuncu olarak yer aldığı filmler; Beranien Düşesi – 1918 / Berlin , Istırap / Samson – 1922, Boğaziçi Esrarı: Nur Baba / The Bosphorus Mystery – 1922, Ateşten Gömlek – 1923, Kız Kulesinde Bir Facia – 1923, Ankara Postası – 1928, Şehvet Kurbanı – 1940, Kıskanç – 1943

Yönetmenliğini yaptığı filmler ise şöyle; Kara Lale Bayramı – 1918, Şeytana Tapanlar – 1918, Samsun – 1919, İstanbul’da Bir Facia-i Aşk – 1922, İstanbul’da Izdırap – 1922, Kahveci Güzeli – 1941

Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatrosunun başarılı oyuncularından Handan Ertuğrul ile evlendi. Handan Ertuğrul, geçtiğimiz günlerde 94 yaşında hayata veda etti.

Muhsin Ertuğrul, 29 Nisan 1979 yılında İzmir’de vefat etti.

Muhsin Ertuğrul’un kitapları

Muhsin Ertuğrul’un anılarına yer verdiği “Benden Sonra Tufan Olmasın” kitabına ve Türkiye’de çağdaş tiyatronun oluşumu yolundaki düşünce ve yazılarının yer aldığı “Gerçeklerin Düşleri” kitabına buradan ulaşabilirsiniz.

İBB Şehir Tiyatroları’ndan Muhsin Ertuğrul belgeseli

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’nın usta sanatçı Muhsin Ertuğrul için hazırladığı belgeseli buradan izleyebilirsiniz.

Kaynak: Türk Dil Kurumu – Türkiye Sineması Araştırmaları Derneği – https://t24.com.tr/haber/muhsin-ertugrul-yarin-kiyamet-kopacagini-bilse-bugun-tiyatro-acardi,257137