1918 yılında Darülbedayi’ye stajyer olarak kabul edilen ve bu kadroda kalma kararlılığını gösteren ilk Müslüman kadın tiyatro sanatçısı Afife Jale’yi, mücadelelerini, ilham veren hayatını anlattığımız yazımızla anıyoruz.
Afife Jale, 1902 yılında İstanbul, Kadıköy’de doğdu.
5 kardeşlerdi ve Afife Jale ile Refika, tiyatroya bağı olup aralarında en hırslısı olandı ve 1918’de Refika tiyatronun suflör, Afife de “mülazım artistlik” (stajyer oyuncu) kadrolarına alınmışlardı.
“Beni acıyarak değil, düşünerek severek, kucaklayarak hatırlayın. Tiyatro varsa ben varım!”
1920 yılının 13 Nisan gecesi prömiyeri yapılacak olan, Hüseyin Suat’ın “Yamalar” adlı oyununda, Emel rolü, Eliza Binemeciyan’ın tiyatrodan ayrılması sebebiyle ortada kaldı. Darülbedayi yöneticileri rolü Afife’ye oynatma kararı verdi. Böylelikle Afife, Kadıköy’deki Apollon Sineması’nda (şimdiki Reks) Emel rolünü oynayarak sahneye çıkan ilk Türk kadını oldu.
Hayatımda mesut olduğum ilk gece… Sanatın, ruhuma verdiği güzel sarhoşluk içinde idim. Rol aldığım piyeste güzel bir sahne vardır; ağlama sahnesi… Orada taşkın bir saadetle ağladım. Sahiden ağladım… Alkış, alkış, alkış… Perde kapandı; açıldı, bana çiçekler getirdiler. Muharrir Hüseyin Suat Bey, kuliste bekliyormuş; ben çıkarken durdurdu; alnımdan öptü: “Bizim sahnemize bir sanat fedaisi lazımdı; sen işte o fedaisin”.
Afife Jale
Sürekli polis baskınlarından kaçmak zorunda kalan Afife Jale, bir süre sonra Kadıköy’de gözaltına alındı. Afife, sonrasında birkaç kez daha sahne ile karakol arasında gidip geldi. Dahiliye Nezareti’nin emriyle, 27 Şubat 1921 tarihinde bir yazıyla Müslüman kadınların kesinlikle sahneye çıkamayacakları Dârülbedâyi’ye bildirildi. Bu emir sonrası, Afife’nin, Dârülbedayi’deki ücretli görevine son verildi.
Atatürk’ün Müslüman kadınlara sahne yasağını kaldırması üzerine Afife Jale tekrar oyunculuğa başladı. Baş ağrıları nedeniyle sürekli morfine maruz kalan sanatçı, tiyatroyu bırakmak zorunda kaldı.
Afife Jale, 24 Temmuz 1941’de 39 yaşında vefat etti.
İki aşk ve sanat insanının yolları birleşti
Afife Jale, 1928’de, Selahattin Pınar ile Kadıköy Kuşdili Çayırı’ndaki Hafız Burhan konserinde karşılaştı. Henüz 25’inde gencecik insanlardı, ilk görüşe aşk onlar için söylenmiş bir söz gibiydi. Gençlikleri acı ve mücadeleyle geçen bu iki aşk ve sanat insanı hayatı acısıyla, tatlısıyla birlikte yaşadı.
Selahattin Pınar en güzel bestelerini hep Afife Jale için çaldı. Ancak şiddetli baş ağrıları ve bitmek bilmeyen morfin, sevgilileri istemeyerek de olsa ayırdı. Pınar, “Nereden Sevdim O Zalim Kadını”, “Anladım Sevmeyeceksin Beni Seni Nazlı Çiçek” gibi şarkıları hep Afife’den sonra kalbini dağlayan sonsuz acı ile yazmıştı.
Afife Jale’yi yakından tanıyın
Afife Jale’nin hayatını, yaşadıklarını ve mücadelelerini konu alan kitaplara buradan ulaşabilirsiniz.
Kaynak:
Prof. Metin And, Türk Tiyatrosu Tarihi, s.153.
