1. Dünya Göçebe Oyunları Kırgızistan’da yapıldı

Kırgızistan, 8-14 Eylül tarihleri arasında ilk kez düzenlenen Dünya Göçebe Oyunları’na ev sahipliği etti. Isık Gölü bölgesindeki Çolpan Ata kentinde gerçekleşen Dünya Göçebe Oyunları’na, başta Türkiye olmak üzere, Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Afganistan, Altay, Moğolistan, Kore, Çin ve Rusya’dan 19 grup katıldı.

Dünya Göçebe Oyunları ‘nın temeli, 2011’e uzanıyor. Oyunların ilk adımı, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Başbakanlık görevindeyken 2011’de Kırgızistan’a yaptığı resmî ziyaretle atıldı. Fikrin ortaya çıktığı günden bu yana hazırlıkları süren Dünya Göçebe Oyunları, görkemli bir törenle yapıldı. 9 Eylül’de gerçekleşen açılış töreni, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev’in ev sahipliğinde yapıldı. Göçebe halkların hayatını anlatan teatral gösterilerle başlayan törene dünyanın farklı ülkelerinden üst düzey devlet temsilciler de katıldı.

14 farklı program sunuldu

Büyük ilgi gören ve 3 boyutlu olarak sunulan gösterilerde, 14 farklı program yer aldı. Dünyaca ünlü Atay Topluluğu’nun dans gösterisi ve sahne önünden geçen atlılar heyecanla izlendi. Atlıların geçişi sırasında, Ak Maral ve Şattık dans grupları, ateşle gösteri yaptı. Sirk oyuncuları da törene renk katanlar arasındaydı.

Alana kurulan dev ekranlarda, gösterilerin tanıtım videoları ve göçebe halkların zorlu yollar aşarak bugüne ulaşmalarını anlatan görüntüler yayınlandı. Güçlü sesiyle tanınan Etno ve ünlü şarkıcı Gülzada Rıskulkova, şarkılarıyla etkinliğe katılanlara coşku dolu anlar yaşattı.

Türkiye’yi mehter temsil etti

Katılımcı ülkelerin bayraklarıyla yaptıkları gösterinin ardından ülke sporcuları Göçebe Oyunları’na katılanları selâmladı. Türkiye’den katılan grup, 86 üyesi ile mehter yürüyüşü yaptı. Bütün sporcular yerini aldıktan sonra alana en son giren ülke, ev sahibi Kırgızistan’dı.

Sporcuların yerine geçmesiyle, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, açılış konuşmasını yaptı. Atambayev, “Türk göçebe halkların babadan oğula bıraktığı gelenek ve görenekleri devam ettirmek, yiğitlik mücadele ve mukavemet örneği bu geleneksel oyunlarımızı canlı tutmak, kültürümüze, geçmişimize töremize sahip çıkmak, bizim en önemli hedefimizdir. Bunun içindir ki  Dünya Göçebe Oyunları’nın her yıl yapılmasını planladık” diye konuştu.

1. Dünya Göçebe Oyunları’nın açılış töreni, konuşmaların ardından, havai fişek gösterileriyle sona erdi.

Göçebe oyunlarının başlangıcı

Dünya Göçebe Oyunları’nda ilk gün Kırgız güreşinin yanı sıra Toguz Korgool ve Ordo oyunları oynandı. “Isık Köl” kıyısındaki Çolpon Ata kenti Ruh Ordo Kültür Kompleksi’ndeki oyunlara Türkiye’den sporcular da katıldı.

Dünyada ilk kez düzenlenen Göçebe Oyunları’nda, göçebe halklara özgü 9 farklı spor oyunu oynanıyor. Oyunların ilk günü, Kırgız güreşi, Dokuz Korgool ve Ordo oyunlarına ayrıldı. Göçebe hayatının inceliklerini ortaya koyması bakımından büyük önem taşıyan geleneksel oyunların karşılaşmaları sabah erken saatlerde başladı.

Gökbörü oyununda Türkiye’yi Ulupamir takımı temsil etti

Türklerin eski oyunlarından birisi olan Gökbörü oyunu, takımlar hâlinde oynandı. Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Afganistan takımlarının içinde bunulduğu, Gökbörü oyunu müsabakalarında Türkiye’yi Ulupamir Kırgız Türkleri temsile etti. Çok çekişmeli bir şekilde geçen oyunda kazanan, ev sahibi Kırgızistan oldu.

Oyunlara büyük ilgi vardı

Kırgızistan’ın incisi olarak tanımlanan “Isık-Köl” bölgesindeki Çolpon Ata kentinde, Ruh Ordo Spor Kompleksi’nde gerçekleşen oyunlara ilgi büyüktü. Kırgız güreşi yarışmalarında, başta Kırgızistan olmak üzere, Türkiye, Kazakistan, Özbekistan, Moğolistan, Tataristan, Türkmenistan, Azerbaycan, Başkurdistan ve Tacikistan’dan 86 sporcu katıldı. Oyunları, basta Kırgızistan olmak üzere ülkenin bütün bölgelerinden ve birçok ülkeden yaklaşık 30-35 bin kişi izledi.

Yarışmacılar, 1.7 milyon Som yani yaklaşık 32 bin Dolarlık ödül için yarıştılar.

Türklerin kadim oyunu, Dokuz Korgool (mangala)

Bir yanda Kırgız güreşleri gerçekleşirken diğer yanda Dokuz Korgool oyununun müsabakaları da yapıldı.11 ülkeden oyuncular, Kırgızistan tarihinde eskilere dayanan bu akıl oyununda kıyasıya yarıştı. Başlangıçta kolay gibi görünen ama giderek zorlaşan Dokuz Korgool oyunu, 9 oyuk bulunan bir tahta üzerinde oynanıyor.

İki kişi tarafından oynanan oyunda, her bir oyuğa dokuzar taş konuyor. Oyun, sırayla kaydırma yoluyla taşların diğer oyuklara aktarılması temeline dayanıyor. Taşları ilk önce kendi ana haznesine toplayan oyuncu oyunun galibi oluyor.

İnsan beyninin gelişmesini sağlıyor

Toguz Korgool Federasyonu Onursal Hakemi Abdusalim Çılımov, oyun hakkında şunları söyledi:

“Dokuz Korgool, insan beyninin gelişmesini sağlıyor. Dokuz Korgool oynayanların çoğu, askerî strateji uzmanı oluyor. Tarihte en iyi subaylar ve generaller Dokuz Korgool oyununu başarılı şekilde oynayabilenlerdi. Onlar, bu oyun yardımıyla stratejik düşüncelerini geliştirdiler, her adımı önceden düşünebildiler. İşte bu sebeple son derece önemli bir oyun.”

Göçebe oyunlarında yer alanlardan biri de Kırgızistan’da halen oynanan Ordo (aşık) oyunuydu. Oyun 14 metre çapında bir çember içinde, yedişer kişilik iki takım halinde oynanıyor. Oyunda her bir takım üyesi, Ordo merkezine 5’er aşık kemiği diziyor. Han rolünü oynayan kırmızı demir para ise 2 aşık yerine geçiyor.

Keçe çadırı (bozüy) 17 dakika’da kuruldu

Spor oyunlarının yanı sıra Dünya Göçebe Oyunları için Çolpon Ata kentinde bir etnokent de oluşturuldu. Kırçın yaylasında kurulan etnokent, Kırgızistan’ın çeşitli yörelerinin göçebelik dönemini bugüne taşıyor. Yaylada kurulan Ulusal Kırgız Evi bozüylerde geleneksel unsurlar sergileniyor. Bişkek şehir temsilcileri, bu alanda keçe ve ağaçla yapılan bozüyün nasıl kurulduğunu da gösterdiler. Çadırın 17 dakikada kurulmasıyla bir dünya rekoru da kırıldı.

Kırgızistan’ın Isık Köl bölgesindeki Kırçın Yaylası, Birinci Dünya Göçebe Oyunları kapsamında farklı etkinliklere ev sahipliği etti. Yaylaya 200 Kırgız Geleneksel evi olan “bozüy” dikildi. Bu rakkamlarla ilk defa Guinness’e aday oldu. Bozüylerden oluşan etnokentte, göçebelik dönemi canlandırıldı.

Göçebe hayata ait eşyalar

Farklı yörelerin geleneksel unsurlarının sergilendiği etnokent, konuklarını yüzyıllar öncesine götürdü. Bozüylerde göçebe hayata ait gündelik eşyalar ve el yapımı dokuma aletleri sergilendi. Kırgızistan’ın 7 bölgesi ve 2 şehrinden gelen temsilciler, burada gelin almadan avlanmaya kadar çok sayıda geleneği canlandırdı, geleneksel yemekler pişirildi ve ziyaretçilere ikram edildi.

Aktanovsa şarkılarıyla coşturdu

Halk ozanı Tabıldı Aktanovsa, şarkılarıyla hem izleyicileri coşturdu hem de Bişkekli gruba destek verdi. İlk olarak ‘bozüyün kerege’ olarak adlandırılan ağaç duvarlar üzerine, yay biçiminde uzun sırıklarla, bozüyün tündük denilen tavan bağlantısı yapıldı. Ahşap iskeletin kurulmasının ardından sıra keçe kaplamaya geldi. Kızıl Tuu grubu 17 dakikada bozüy dikerek, Moğolistanlı 8 kişinin 1 saat 12 dakikalık rekorunu egale etti. Kızıl Tuu grubundan bozüy ustası Kencebek Cumaşayev, şu değerlendirmede bulundu:

“Bugün gördüğünüz gibi, bölgedeki ton ilçesinden gelen Kızıl Tuu takımı olarak bozüy diktik. Dünya Göçebe Oyunları faaliyetleri bünyesinde, dünya rekoru kırdık diyebiliriz. Biz, uzun zamandır rekoru yenilemek istiyorduk ve bu törene çok çalışarak katıldık.”

“Göçebeler yankısı”

Etnoketteki festivalde ‘Göçebeler Yankısı’ adlı tiyatro gösterisi de gerçekleştirildi. Göçebe halklara ait sembollerin yer aldığı sahnede sergilenen oyunda, ülkenin bütün bölgelerinden yaklaşık 250 sanatçı rol aldı. Oyunda, göçebe halkların hayat biçimi ve gelenekleri canlandırıldı. Oyunun ardından Kırgızistan Kültür Enformasyon ve Turizm Bakanı Kamila Taliyeva, ‘Kırgızistan’ tezahüratları arasında sahneye çıktı. Taliyeva, Kırgız ve göçebe halkların neslinden geldiği için gurur duyduğunu belirtti, oyunculara teşekkür etti.

Festivalde, at üzerinde ok atma, kartal ve kırgız av köpeği tayganla yapılan avlanma gösterileri büyük ilgi gördü. Gösterilerde Türkiye’den Osmanlı dönemine ait kıyafetleriyle ok atan biniciler de yer aldı. Dünya Göçebe Oyunları’na üç gün kala Isık Köl’e 120 kilometre uzaklıktaki Kara Kol kentinden yola çıkan atlıların, Manas yolunu takip ederek, Kırçın yaylasına varışı festivalde coşkunun doruğa çıktığı anlardan biriydi.

Göçebelerin gelenekleri

Kırgızistan’da halen sürdürülen kız isteme, kızın baba evinden uğurlanışı ve yeni evinde nasıl karşılandığına dair gelenekler de etnokentte canlandırıldı. Aile büyüklerinin hep birlikte kız istediği, gelin olan kıza annesinin öğütleri ve gelinin yeni evine dualarla girişi, farklı bölgelerden gelen temsilcilerin katılımıyla sahnelendi. Törenlerde en önemli unsur ise, Kırgız şarkıları ve danslarıydı.

Kırçın yaylasına kurulan etnokentte, Oş bölgesini temsilen bozüyler de dikildi. Oş Bölgesi Valisi Sooronbay Ceenbekov şöyle konuştu:

“Biz, Birinci Dünya Göçebe Oyunları’na Oş bölgesi halkı ve aktivistleri olarak 12 bozüy diktik. Bozüylerin iç ve dışlarında atalarımızdan kalan geleneklerimizi ve sanatsal miraslarımızı, onların kullandığı eşyaları getirdik. Tarihî zenginliklerimizi, halkımıza ve dışarıdan gelen misafirlerimize göstermek istedik.”

Saçlar medenî duruma göre örülüyor

Göçebe hayatının bütün yönleriyle tanıtıldığı alanda saç örme geleneği de canlandırıldı. Göçebe Kırgızlar için büyük önem taşıyan saç örme geleneği, kadının medenî durumunu yansıtıyor. Bir kızın evli, bekâr ya da nişanlı olup olmadığı saçının örgüsünden anlaşılabiliyor.

Evlilik çağına gelen kızların saçları ikiye ayrılarak örülürken, kocası vefat eden kadının saçı tek bir örgüyle biçimleniyor. Oş Dram Tiyatrosu sanatçıları saçların nasıl örüldüğünü gösterirken, ritüelleri de uyguladı. Kızları evden ayrılacak annelerin ağıtları izleyicileri duygulandırdı. Teatral gösterilere, halk sanatçıları geleneksel müzik aletleriyle eşlik etti.

Kız isteme gelenekleri sergilendi

Kırgızistan’da günümüzde devam eden kız isteme, gelinin baba evinden uğurlanması ve damat evine girişi de canlandırıldı. Isık Köl bölgesi temsilcilerinin yer aldığı kız isteme, damat adayının babası ve akrabalarıyla kız evine gidişiyle başladı. Bu sırada manasçılar, destandan parçalar seslendirdi.

İki soyun birliği ve mutluluğu için, tek kızının evlenmesine razı olan baba, kız istemeye gelen konuklarını karşıladı. Gelin olacak kız için deve hediye edilirken, geleneksel dans ve şarkılar törene renk kattı. Gelinin baba evinden uğurlanışı ise izleyenleri hem duygulandırdı hem güldürdü.

Yüz görümlüğü aldılar

Bu töreni Celal Abad bölgesi sanatçıları sahneledi. Gelinin damat tarafından evden alınması sırasında gelinin yengeleri ve damadın arkadaşları çeşitli oyunlar oynadılar. İki halk ozanının atışmalarının ardından gelin getirildi. Gelinin yengeleri, kızın yüzünü göstermek için yüz görümlüğü aldı.

Çeyiz göstermeden sonra damadın arkadaşlarının gelinin akrabaları tarafından sınandığı oyunlar başladı. İp çekiştirme, eğilme, yerden örtü alma ve kara corgo danslarının ardından gelin ve annesi ortaya geldi. Anne gelin olan kızına öğütler verirken, gelinin yeni evinde mutlu olması için dualar edildi.

İlk adım ve han seçimi töreni

Göçebe toplumlarda, çocuğun yürümeye başlaması için yapılan ilk adım töreni de Dünya Göçebe Oyunları’na katılan konuklar için gerçekleştirildi. Batkenli sanatçılar tarafından yapılan törende farklı ritüeller vardı. Oş bölgesinden katılan sanatçılarsa Süleyman Dağı’nı simgeleyen beyaz çadırın yer aldığı bölümde eski çağlardaki han seçimi ve tahta çıkarma törenini canlandırıldı.

Dünya Göçebe Oyunları için kurulan etnokentte leylek halılarıyla ünlü Batken şehri de yer aldı. 10’u aşkın bozüyün yer aldığı alanda ilk adım töreni de unutulmadı. (Bir çocuğun emeklemeden yürümeye geçişi sırasında yapılan tören.)

Birinciye tay, ikinciye koç

Batkenli sanatçıların gerçekleştirdiği canlandırma, Erkinbek adlı çocuğun nine ve dedesinin tören için komşuları çağırmasıyla başlıyor. Erkinbek’in ayağına ala bir ip bağlanıyor. Töreni izleyen çocuklar, bir tarafta koşu yarışına başlıyor. Yarışı birinci sırada bitirene, Erkinbek’in babası bir tay hediye ediyor. İkinciye koç ve üçüncüye de bir leylek halısı ödül olarak veriliyor. Konukların üzerine, evde her zaman bolluk olması dileğiyle tatlı saçılıyor.

Ardından şarkı ve danslar başlıyor. Tören, dedenin, torununun gelecekte halkının önemli insanlarından olması ve attığı her adımın iyiliğe gitmesi için misafirlerden dua etmelerini istemesiyle son buluyor. İlk adım töreni, Kırgızistan’ın hemen her bölgesinde yaşatılan bir gelenek olarak varlığını sürdürüyor.

Süleyman Dağı’nı simgeleyen çadır

Kırçın yaylasında yeni han seçimi ve tahta çıkarma töreni de gerçekleştirildi. Kırgızistan’ın güney başkenti Oş’tan gelen sanatçılar, töreni, 200’den fazla bozüyün merkezinde bulunan ve Süleyman Dağı’nı simgeleyen büyük beyaz çadırda sergilediler.

Geleneğe göre Süleyman Dağı’ndaki mağarada yaşayan han, ateş ve suyu kutsal sayan Tengri dinine mensuptu. Gösteri de bu dinin geleneğine uygun olarak eski Han’ın cenaze töreni ile başlıyor.

Bir önceki Han’ın cenaze töreninden sonra, dönemin önemli devlet adamlarından biri, dağın başına bir kuş konduğunu görünce, yeni han seçme önerisinde bulunuyor. Seçilen genç han, yeni kesilen bir keçinin kanıyla boyanıyor. Bu, onun, halkı için kendi kanını dökmeye hazır olduğu anlamına geliyor.

Türkiye’den gelen heyet onuruna akşam yemeği

Göçmen Oyunları Komitesi Başkanı, Aurora Hoteli Genel Müdürü Asgat Akabeyev tarafından Türkiye’den programa gelen heyet onuruna özel olarak akşam yemeği verildi. Onur yemeğine Türkiye Kırgızistan Büyükelçisi Metin Kılıç, Kore Kırgızistan Büyükelçisi, Kırgızistan Spor Bakanı Kadir Ergesov, Kırgız Cumhuriyeti Kültür Bakan Yardımcısı Maksat Chakiev, Kırgızistan İstanbul Başkonsolosluğu ve Kültür Bakanlığı davetlisi olarak İBB. Kültür A.Ş. İdari İşler Müdürü Salih Doğan, Avrasya Türk Dernekler Federasyonu Başkanı İsmail Cengiz, Geleneksel Sporlar Federasyonu Başkanı Prof. Dr. Alparslan Ceylan, Türkiye Olimpian Derneği Başkanı Prof. Dr. İbrahim Öztek ve Türkiye’den giden sporcular katıldı.

Yemeğe katılan protokol üyeleri, yaptıkları konuşmalarda şunları söylediler:

Göçmen Oyunları Komitesi Başkanı, Aurora Hoteli Genel Müdürü Asgat Akabeyev:

Bu gün dost ve kardeş ülke Türkiye’den bizlere gelerek, kardeşliğin en büyük simgesi spor oyunları organizasyonumuza teşrif ettiğiniz için sizlere çok teşekkür ederim. Tabii bu büyük organizasyonu, Cumhurbaşkanlarımızın ortak imzalarıyla hayata geçirmenin, aynı zamanda ilkini ata topraklarınız olan Kırgızistan’da icra ediyor olmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Sizler, bizlerin özel misafirlerimizsiniz. Bu sebeple sizlerle beraber aynı sofrada olmak, bizler için çok büyük önem arz ediyor. Spor, kardeşliktir, dostlukların kaynaşmasıdır. Belki burada ilki olmasından dolayı bazı eksiklerimiz olabilir. Şimdiden bu aksaklıklarımız için sizlerden anlayış bekliyoruz. Buraya teşrif eden başta Türkiye Büyükelçimiz olmak üzere bütün dostlarıma hoş geldiniz, sefalar getirdiniz diyor, bu vesile ile bütün sporcularımıza başarılar diliyorum.

Kırgız Cumhuriyeti Kültür Bakan Yardımcısı Maksat Chakiev:

Kırgızistan’ın turizm alanındaki en güzel yerlerinden birinde böyle bir organizasyon yapmaktan son derece mutluyuz. Kardeş Türkiye Cumhuriyeti’nden gelen bütün yönetici ve sporculara başarılar dileriz. Başarı hepimizin. Burada yapılacak olan müsabakalarda alınan başarı, ortak başarımız sayılır.

Kırgızistan İstanbul Başkonsolosu Ranat Tuleberdiev:

Sayın Büyükelçilerim, Saygıdeğer Bakanlarımız, Kırgızistan’da böyle uluslararası bir organizasyona ev sahipliği yapıyor olmamızdan dolayı gerçekten çok mutluyum. Siz Türkiye’den gelen kıymetli dostlarımızı burada ağırlamaktan son derece memnunuz. Bir atanın torunlarıyız. Burada geleneklerimizi, sporlarımızı, oyunlarımızı canlandırmak üzere toplandık. Sizler de davetimize icabet edip geldiniz, şeref verdiniz, sefalar getirdiniz, hoş geldiniz.

Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisi Metin Kılıç

Kırgızistan gibi ata topraklarımızda ülkemizi temsil ediyor olmaktan son derece bahtiyarım. Kırgız kardeşlerimizi böyle büyük bir organizasyona ev sahipliği yaptıkları için kendilerini tebrik ediyor, başarılar diliyorum. Kırımlı bir düşünce adamı yazar, eğitimci İsmail Gaspıralı’nın çok önemli bir sözü var: Dilde, fikirde, işte birlik… Ümit ediyorum, böyle büyük organizasyonlar, kardeşlik bağlarımızı daha da kuvvetlendirir. Sporda başarı önemlidir. Bu gibi organizasyonlarda alınan başarıyı, hepimizin ortak başarısı olarak görüyorum. Türkiye’den ve dünyanın çeşitli yerlerinden gelen sporcularımıza başarılar dilerim. Bu gün bizlere onur yemeği veren komite başkanına ve emeği geçen bütün kardeşlerimize teşekkür ederim.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atanbayev’in ev sahipliğinde düzenlenen 1. Dünya Göçebe Oyunları, madalya töreni, yerli ve yabancı sanatçıların konserlerinin ardından, Kırgız milli marşı ve ışık gösterileriyle sona erdi.

Göçebe Oyunları’nın her yıl bir başka ülkede gerçekleştirilmesi planlanıyor. İlkini Kırgız Cumhuriyeti’nin üstlendiği Göçebe Oyunları, ilk kez yapılmasına rağmen çok başarılı bir organizasyon olarak değerlendirildi.